Biblioteka Jagiellońska przechowuje obecnie ponad 6 milionów jednostek bibliotecznych – książek, czasopism, zbiorów specjalnych. Nie wszyscy jednak wiedzą, że poza przechowywaniem zbiorów, biblioteka opiekuje się książkami także w inny sposób. Mowa tu o Sekcji Opraw oraz pracy introligatorów. Introligator to wykwalifikowany pracownik zajmujący się oprawą, szyciem książki (z łac. ligare- wiązać), wykonywaniem okładek. Do Sekcji Opraw trafiają książki oraz czasopisma wymagające napraw, szycia składek i oprawy.
Ale co to znaczy "szyć" książkę? Jak taka książka jest zbudowana? Każdy z nas miał książkę w ręce. Wiemy, że powinna mieć okładkę, w środku zadrukowane strony. Ale prawda jest trochę bardziej skomplikowana niż nam się wydaje. Szyte książki, zwykle oprawione w twardą oprawę, składają się z wielu istotnych elementów, które, po zakończeniu procesu oprawy, są niewidoczne dla czytelnika. Książka może mieć okładkę miękką lub twardą, blok książkowy może być klejony lub szyty. Szyte książki są trwalsze od klejonych, dlatego jest to preferowana metoda napraw oraz zabezpieczania zbiorów.
Oto, jak wygląda książka "za kulisami"
Typowa książka składa się z okładki oraz bloku książkowego. Blok książki tworzymy ze składek zszytych ze sobą. Składka to podstawowy element, z którego jest kompletowany blok książkowy. W drukowanych książkach składka powstaje poprzez falcowanie, czyli złamywanie, składanie, arkusza drukarskiego. Grafik rozplanowuje kolumny druku w taki sposób, aby po kilkakrotnym złamaniu powstała składka z odpowiednią kolejnością tekstu. W zależności od złamań arkusza powstają formaty:
2° - jeden złam – 2 karty (4 strony)
4° - dwa złamy – 4 karty (8 stron)
8° - trzy złamy – 8 kart (16 stron)
16° - cztery złamy – 16 kart (32 strony)
Arkusze "ósemka" i "szesnastka"
Na składkach książki umieszczona jest sygnatura arkusza. Jest to znak ułatwiający kompletowanie składek. We współczesnych książkach drukowanych jest umieszczany na dolnej części strony, składa się z cyfry oznaczającej numer składki oraz tytułu publikacji. W niektórych książkach znajduje się również wicesygnatura w postaci cyfry z gwiazdką, umieszczana na drugiej karcie składki.
Syngatura
Sygnatura z gwiazdką
Po złożeniu składek, przychodzi czas na zszycie ich w blok książkowy. Ogromną pomocą dla introligatora jest sygnatura grzbietowa, czyli znak ok 0,5 cm długości drukowany w miejscu falcowania arkusza na grzbiecie. Każda składka ma swoją sygnaturę grzbietową, umieszczoną na innej wysokości grzbietu. Sygnatury rozplanowuje się w taki sposób, aby w komplecie składek układały się schodkowo. Dzięki temu zabiegowi, ułatwiona zostaje kontrola kolejności składek. Po zakończeniu oprawy sygnatura grzbietowa jest niewidoczna, zakrywa ją grzbiet okładki.
Sygnatura grzbietowa
Więcej o książce w następnym artykule. Opiszemy nie tylko, jak w Bibliotece Jagiellońskiej introligatorzy szyją książki, ale też całą drogę, jaką książka przemierza – od półki magazynowej aż na stół specjalisty. Opowiemy też szczegółowo o rodzajach opraw. Ale! Więcej o tym innym razem.
Sylwia Puchała
Literatura:
E. Pokorzyńska, M. Pronobis-Brzezińska, A. Wagner, Leksykon oprawoznawczy, wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, 2023.
Z. Zjawiński, Introligatorstwo, wyd. Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, Warszawa, 1967.